Przemęczenie. Może być oznaką choroby?

Przemęczenie prowadzi do chorób przewodu pokarmowego i spadku odporności, co zwiększa ryzyko zakażeń. Przy wyczerpanym organizmie łatwiej też o choroby przewlekłe czy zawał serca. Rozmowa z dr n. med. Katarzyną Gorzelak-Kostrzewską*, internistą, specjalistą medycyny pracy.
Zmęczenie Zmęczenie fot. Shutterstock

Objawem jakich chorób może być uczucie zmęczenia?

Artykuł pochodzi z magazynu Tylko Zdrowie. Do kupienia w środy z Gazetą Wyborczą.

Tylko Zdrowie

Dr Katarzyna Gorzelak-Kostrzewska: Podzieliłabym ten temat na dwa zagadnienia. Jedno to choroby objawiające się zmęczeniem, drugie - moim zdaniem problem poważniejszy, a zaniedbywany - to, do czego może doprowadzić przewlekłe przemęczenie. Mogą to być bardzo poważne schorzenia, a nawet śmierć! Zresztą często nie wiadomo, co było pierwsze - zmęczenie powodujące chorobę czy choroba powodująca zmęczenie.

To najpierw straszymy?

- Tak, bo w naprawdę lawinowym tempie przybywa pacjentów przewlekle przemęczonych. Najczęściej nie dosypiają, żyją w ciągłym stresie, pracują w nadgodzinach, potem zajmują się domem i dziećmi. Ostatnio był u mnie mężczyzna, który budował dom, jednocześnie pracując zawodowo, co doprowadziło do ciężkiego przewlekłego przemęczenia.

Detoks na herbatach ziołowych - 10 propozycji

Zmęczeni Herosi Zmęczeni Herosi 123rf

Czy taki tryb życia jest normalny?

- Nienormalny. Zdecydowana większość pacjentów jest zmęczona z powodu nie ciężkich chorób, ale niewłaściwego stylu życia, który prowadzi do nadciśnienia, podnosi poziom złego cholesterolu i trójglicerydów, zaburza sen.

Nadwaga powoduje gorsze samopoczucie i łatwiejsze męczenie się, jest czynnikiem ryzyka wielu różnych chorób przewlekłych. A one znów generują zmęczenie.

Przemęczenie i stres stały się nieodłącznym elementem naszego życia. Normalnego, jak pani mówi. Czy normalnym stanem dla człowieka są zaburzenia depresyjno-lękowe? A one są najczęstszym psychicznym skutkiem przepracowania i stresu.

Wiele się mówi o depresji, podkreśla się, że może się ona pojawić u każdego w każdym wieku i często trudno ustalić przyczyny choroby. To prawda. Ale nieprawidłowy styl życia może zwiększyć ryzyko rozwoju tego zaburzenia.

Dziś wiele osób pracuje w biurach. Wydawałoby się, że to lekka praca. Nie dźwigamy ciężarów, nie jesteśmy narażeni na czynniki szkodliwe, np. hałas czy pyły. Ale ciągłe siedzenie i stres oraz brak możliwości jego rozładowania mogą doprowadzić nas do gorszego stanu niż ciężka fizyczna praca. I do większego zmęczenia również!

Wydawałoby się, że to przecież ruch męczy. Nic bardziej mylnego. Aktywność fizyczna pomaga radzić sobie ze stresem oraz zachować zdrowie. Bezruch jest gorszy. Doprowadza do zaniku mięśni, przewlekłych chorób układu ruchu, licznych zaburzeń i chorób związanych ze stresem.

Ból głowy oraz ciągłe zmęczenie mogą oznaczać niedoczynność przysadki mózgowej Ból głowy oraz ciągłe zmęczenie mogą oznaczać niedoczynność przysadki mózgowej Shutterstock

Do jakich chorób może doprowadzić przemęczenie?

- Zaczynając od tych najbardziej powszechnych, przemęczenie prowadzi do zaburzeń w pracy przewodu pokarmowego: choroby wrzodowej, choroby refluksowej, nadwrażliwości jelita grubego. Nadwrażliwe jelito grube to schorzenie naszych czasów, które bardzo często ustępuje na wakacjach, kiedy mamy dla siebie więcej czasu.

Przemęczenie to także spadek odporności, czasem bardzo znaczący. Osoby przewlekle przemęczone zapadają na rzadko występujące zakażenia wirusowe, grzybicze czy dotykające zwykle osoby z istotnym spadkiem odporności.

Przyprawy na lepsze trawienie

Nienaturalna bladość, kołatania serca, zmęczenie: to może być anemia Nienaturalna bladość, kołatania serca, zmęczenie: to może być anemia Shutterstock

Ostatnio rozmawiałam z młodymi kobietami, które zachorowały na raka piersi.

Podkreślały, że przed chorobą żyły w stresie, w pędzie, zaniedbaniu. Są przekonane, że to był ten ostatni czynnik, który wyzwolił u nich raka. Obrona się załamała i pozwoliła nowotworowi się namnożyć.

- Tak mogło być. Ludzki organizm jest przygotowany na ciągłe naprawy. Umie kompensować różne usterki. Przecież zmienione komórki pojawiają się w naszym ciele stale, tylko że nasz układ odpornościowy potrafi je zidentyfikować i zniszczyć. Ale jeśli przez ciągłe przemęczenie osłabimy odporność, to coś może się wymknąć spod kontroli.

Przemęczenie wywoła raka?

- To mocne stwierdzenie. Musi być wiele innych czynników, które zainicjują proces nowotworowy, np. geny, ale przemęczenie może być tym, co przesądzi o ostatecznym efekcie.

Najskuteczniejszą metodą walki ze zmęczeniem, zwłaszcza jesienią czy zimą,  jest aktywność fizyczna Najskuteczniejszą metodą walki ze zmęczeniem, zwłaszcza jesienią czy zimą, jest aktywność fizyczna Shutterstock

Czy można umrzeć z przemęczenia?

- Znane są przypadki osób, które zmarły z przepracowania. Najczęściej są to zgony z powodu zawału serca. Przodują w tym Japończycy, ale również w Polsce zdarzały się takie przypadki. Tacy ludzie nie tylko ciągle pracują, ale też latami zaniedbują odpoczynek, nie umieją radzić sobie ze stresem, nadmierną pracą wyczerpują organizm. Łatwiej u nich o choroby przewlekłe i nagłe incydenty sercowe.

A zmęczenie jako objaw choroby?

- Rzadko jest to jedyny objaw. Najczęściej towarzyszą mu inne.

Jeśli jednak przychodzi do mnie pacjent i jako dominujący objaw podaje zmęczenie, w większości przypadków ma anemię. Coraz więcej osób na nią cierpi, bo też mamy stale modę na różne diety eliminacyjne. Źle zbilansowana dieta wegetariańska jest częstą przyczyną anemii. W wypadku podejrzenia anemii wykonujemy badanie morfologiczne.

Innym schorzeniem powodującym zmęczenie są choroby tarczycy, najczęściej niedoczynność tarczycy lub wole Hashimoto. Zmęczenie to też niespecyficzny objaw większości chorób przewlekłych.

Jak zatem ustalić przyczynę zmęczenia?

- Trzeba przeprowadzić dokładny wywiad z pacjentem, zlecić podstawowe badania. Ale ostatecznie na pierwszym miejscu przyczyną zmęczenia jest nieprawidłowy styl życia, a na drugim - różne choroby.

Np. zakaźne, jak mononukleoza?

- Tu objawem może być zmęczenie, ale to najczęściej gorączka i powiększone węzły chłonne.

Zmęczenie towarzyszy też przewlekłym chorobom serca czy płuc, nerek, chorobom przewodu pokarmowego, przewlekłym zakażeniom, cukrzycy, chorobom autoimmunologicznym czy nowotworom. Jednak to duża rzadkość, by jedynym ich objawem było zmęczenie.

stres stres fot. Shutterstock

Czyli uczucie zmęczenia może oznaczać wszystko i nic.

- Niestety, trochę tak jest.

O co pyta pani pacjenta, kiedy skarży się on na zmęczenie niezwiązane ze złym stylem życia?

- Czy był ostatnio w krajach tropikalnych, czy przeszedł jakąś chorobę zakaźną, czy miał kontakt ze służbą zdrowia, np. był poddawany operacji, czy przejawia ryzykowne zachowania seksualne. Poza tym: czy gorączkuje, na czym dokładnie polega jego złe samopoczucie, kiedy się pojawia w ciągu dnia, ile czasu chory śpi, jak długo pracuje.

Miałam pacjenta, który mówił, że pracuje codziennie po co najmniej 12 godzin, a śpi cztery. Kiedy spytałam, od jak dawna, powiedział mi, że od kiedy zaczął pracować i studiować jednocześnie. Zwykle powinniśmy spać co najmniej sześć godzin.

Pytam też o bóle głowy, mierzę ciśnienie, pytam, czy pacjent pali, jeśli tak, to czy kaszle. Często się okazuje, że palacz tytoniu kaszle codziennie. To jest objaw przewlekłego zapalenia oskrzeli.

Jest takie powiedzenie, że to człowiek decyduje o tym, jak się czuje. Jest w nim dużo prawdy.

*DR N. MED. KATARZYNA GORZELAK-KOSTRZEWSKA pracuje w centrum Medicover.

uważne jedzenie uważne jedzenie Shutterstock

Dieta a zmęczenie

Prawidłowa dieta ma kluczowe znaczenie zarówno w zapobieganiu uczucia zmęczenia, jak i w jego leczeniu. Podstawą jest oczywiście zróżnicowany jadłospis, w którym nie może zabraknąć warzyw i owoców. Bardzo ważne jest przestrzeganie pory posiłków - jedzenie małych porcji co 3-4 godziny.

Jednak jest kilka kwestii, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę. Są to:

Anemia - jedna z najczęstszych przyczyn zmęczenia. wykle jest to niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza. Co zatem jeść? Podstawowym źródłem żelaza w diecie są mięso i podroby, szczególnie wątroba. Jeśli jesteśmy wegetarianami, w naszej diecie nie może zabraknąć nasion strączkowych, np. fasoli czy soczewicy. Osoby zmęczone powinny sięgać po ciemnozielone warzywa liściaste, orzechy, zarodki pszenne i nasiona słonecznika. Czasami należy się wesprzeć suplementami żelaza - najlepiej po konsultacji z lekarzem. W procesie tworzenia krwi istotną rolę oprócz żelaza odgrywają też kwas foliowy i witamina B12. Kwas foliowy występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych, wątróbce, ciemnozielonych warzywach liściastych i orzechach. Witamina B12 znajduje się w mięsie, rybach, jajach i produktach mlecznych. To na niedobór tej witaminy najczęściej cierpią wegetarianie i weganie!

Spadek poziomu glukozy we krwi. Osoby zmęczone często jedzą węglowodany proste zamiast tych złożonych (makarony dobrej jakości, kasze, pieczywo pełnoziarniste) i sięgają po dodający energii baton zamiast po zdrową kanapkę. Cukier w wyrobach cukierniczych, ciastach i batonach bardzo szybko podnosi poziom energii, dostarcza paliwa. Ale już pół godziny po takim posiłku poziom glukozy we krwi spada i pojawia się uczucie zmęczenia. Przyczyną niskiego poziomu cukru mogą być też długie przerwy między posiłkami. Nie dziwmy się też zmęczeniu, jeśli jesteśmy na rygorystycznej diecie i po prostu jemy za mało.

Mała ilość cynku w diecie. Pierwiastek ten odgrywa ważną rolę w przemianach energetycznych organizmu. Dobrymi źródłami cynku są owoce morza (szczególnie ostrygi) i czerwone mięso, produkty zbożowe, sery. Duże ilości cynku występują w orzechach i pestkach, drożdżach piekarskich, nasionach roślin strączkowych. Kofeina występująca w kawie, herbacie i napojach energetyzujących oraz typu cola zwalcza zmęczenie, ale jej nadmiar może działać odwrotnie - wywołać uczucie zmęczenia. Kawa wypłukuje też magnez z organizmu.

Więcej o: